نماینده - علی قلهکی؛ در بهمن سال ۱۳۵۷، مبارزات ملت مسلمان ایران به اوج خود رسیده و به پیروزی انجامید، این مبارزات هر چند «رژیم پهلوی» را هدف قرار داده بود ولی از مدت ها پیش، مبارزه علیه «طاغوت»، در فرهنگ مردم، رایج شده بود.

این اصطلاح، کاملاً ریشه مذهبی و دینی داشت و از «متن قرآن» اقتباس شده بود، البته مفهوم «طاغوت» عام و فراگیر بود و شامل هر قدرت ستمگری می شد، ولی آن روزها مردم بیش از درگیرشدن با بحث های مفهومی، به دنبال ساقط کردن «یک مصداق روشن» بودند. در بیانات حضرت امام خمینی، این تفاوت مفهوم و مصداق، قابل دریافت بود ایشان از سرنگون کردن طاغوت که «در کشور ما»، رژیم پهلوی است، سخن می گفت.

مباحث مربوط به طاغوت از سال ۱۳۴۷ در ادبیات امام خمینی(ره) نمود عینی می یابد و با آشکار نمودن ملاک طواغیت و تطبیق آن بر حکومت پهلوی راه بیدار نمودن مردم به توسط آموزه های قرآنی و منطبق بر نص آیات قرآن را کلید زدند. امام خمینی در ابتدای بیانات خود که به بازشناسی طاغوت برای مردم می پرداختند سعی در آشکار نمودن مصداق های طاغوت برای مردم - البته با توجه به فهم مخاطبان - می پرداختند و در ابتدای حرکت با توجه به لزوم شناسایی طاغوت توسط مردم، وقتی می خواستند سران ارتش شاه را از اطاعت از فرمانده کل خود نهی کند، چنین استدلال می کردند که: «اطاعت شاه، اطاعت طاغوت است»

این شیوه پله پله امام خمینی برای نمایاندن چهره طاغوت به مردم سبب بیداری تدریجی و شکل گرفتن حرکت طاغوت ستیزی توسط ایشان گردید. در ادامه ایشان بر حرام بودن رابطه و تبعیت از طاغوت تاکید ورزیدند. امام بعدها با اشاره به حرام بودن تبعیت از طاغوت فرمودند: «با هر وسیله ممکن به سقوط این دستگاه جبار قیام کنید، اطاعت این دستگاه، اطاعت طاغوت و حرام است»^(۱)

تبیین بحث طاغوت برای مردم در آن زمان از رهبر کبیر انقلاب نزدیک به ۱۵ سال زمان گرفت اما امام این زمان را صرف کرد تا طاغوت، تنها منتهی به رژیم پهلوی نشود و طاغوت شناسی در یک پروسه جریان شناسی به طول تاریخ بشر امتداد یابد.

اگر طاغوت به «حاکم غیرمشروع» یا «حکومت فارغ از شرع» تفسیر شود، قطعا نظام های حاکمیتی که خود را فرا تر از حدود و قوانین شرع دیده و خوی استکباری بر حاکمان آن غالب شود از منظر امام وارد محدوده طاغوت گردیده اند. حضرت امام خمینی در بحث­های ولایت فقیه خود، این مسأله را به اجمال مطرح فرمودند و طاغوت را به «قدرت های سیاسی ناروایی که در سراسر وطن اسلامی برقرارند» تفسیر نمودند و تعبیر گویاتر ایشان این بود که:

  «طاغوت حکومت های جور و قدرت های ناروایی است که در مقابل حکومت الهی طغیان کرده و سلطنت و حکومت را برپاداشته اند»^(۲)

در عین حال و با توجه به شرایط زمان، در دوران مبارزه علیه رژیم ستم شاهی، حضرت امام، با ملاک های دیگری، رژیم حاکم را «طاغوتی» می خواندند و حداقل در بیانیه ها و سخنرانی های خود، این حکم را به مستندات دیگری، پیوند می زدند، مثلاً می فرمودند:

«شاه و دولت او که قیام مسلحانه بر «ضد ملت» حق طلب، و بر «ضد قانون اساسی»، و بالاتر بر «ضد احکام» آزادی بخش اسلام، نموده اند، قهراً خائنند و اطاعت از آنان، «اطاعت از طاغوت» است. به آنان مجال ندهید»^(۳)

با توجه به ارائه مستندات قرآنی و همچنین استدلال های غیر قابل خدشه، بحث ولایت طاغوت و تبعیت از آن در کلام امام خمینی (ره) دارای پارامترهای روشن و ثابتی بوده است که در چند مورد قابل جمع بندی می باشد:

۱- حکومت برای برخورداری از مشروعیت باید از «تایید الهی» برخوردار باشد، یعنی حاکم یا شورای حکام یا قوانین امور جاری آن کشور یا نظام حاکمه منطبق بر قوانین الهی و شارع مقدس چیده شده باشد. به بیان دیگر، هر حکومتی که موازین شرعی را نادیده می گیرد و بقا و دوام خود را در قربانی کردن احکام الهی می بیند، «طاغوتی» است، چه این موازین مربوط به «شرایط فرمانروایان» و «نصب آنان» باشد، و چه این موازین، به اقدامات و رفتارهای آنان مربوط شود. لذا حضرت امام خمینی، بارها و بارها، رژیم شاه را به دلیل «رفتارهای ناروا» مورد اعتراض قرار داده و آن را «طاغوت» می­خواندند.

۲- اگر بتوان تطبیق قوانین و مقررات جامعه با اسلام را در ابتدای راه قانون گذاری یک حکومت اسلامی انجام داد، اجرا و اهمیت این قوانین در طول مدت این نظام اسلامی نیز یکی دیگر از پارامترهای مد نظر امام خمینی (ره) می باشد که ضمانت اجرایی از دید ایشان برای فاصله گرفتن از ولایت طاغوت و استمرار حکومت الهی را دارد. جمله تاریخی امام خمینی (ره) مرتبط با این موضوع است که می فرمودند:

«اگر بنا باشد در دولت که می رویم تحول نشده باشد ... همان رژیم است و همان مسائل طاغوتی، منتها «اسم» را ما عوض کردیم، ما می خواهیم ان شاءالله «مسمی» عوض بشود، تغییر داده بشود: رژیم طاغوتی به همه محتوا، به رژیم انسانی اسلامی به همه محتوا»^(۴)

۳- تطبیق حکومت طاغوت جدا از دین رسمی آن کشور می باشد به طوری که امام (ره) با رعایت شروط، رابطه ای در چارچوب نظام اسلامی در طول حیات ایشان با شوروی داشتند زیرا اعتقاد امام بر این بود که شوروی خوی استکباری و طاغوت مابانه آمریکا را نداشته و در یک شرایط برابر می توان با آنها در ابعاد مختلف رابطه بر قرار نمود.

بررسی دیدگاه های امام در آیات قرآن نیز جای تامل بسیاری دارد و مخاطب را به آيه ۲۵۷ سوره بقره سوق می دهد: با توجه به مفاد اين آيه كه مي‌فرمايد «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ» مي‌توان گفت تنها كفر كافران باعث فرو رفتن آنها در تاريكي نبوده بلكه تبعيت آنها از طاغوت باعث مي‌شود كه از نور به ظلمت بروند. ظلمت اين افراد را بايد نتيجه تبعيت آن‌ها از ولايت طاغوت دانست و كفر آنها، زمينه‌ساز پذيرش ولايت طاغوت و فرو رفتن در ظلمات شده است.

امام خمینی (ره) در طول حیات مبارک خود طاغوت را با توجه به مصداق های زمانه و همچنین دور اندیشی خاص خود - چه در داخل کشور و چه در سطح بین الملل - تبیین نموده اند و با توجه به آثار و رهنمودهای به جای مانده از ایشان، باید سعی نمود افق پیش روی انقلاب را بیش از پیش نزدیک به دیدگاه های ایشان چیدمان کرد.

۱- صحیفه امام، ج ۵، ص ۹۳ و ۳۵۰ ، و ج ۶، ص ۲.

۲- ولایت فقیه.ص ۸۹.

۳- صحیفه امام،ج ۴، ص ۳۱۰.

۴- صحیفه امام.ج ۸، ص ۴۱۷.